He manukura, he manutaki kua hoki anō ki tōna kōhanga - ko Rev Dr Te Hira Paenga tērā kua tohua hei tūmuaki hou ki te TKKM o Hoani Waititi Marae.
Koia te raukura tuatahi kia eke ki tēnei tūranga i roto i ngā tau 40 o te kura.
“He hōnore nui - kāre i tua atu. [He] tūranga i runga i te ngākau whakaute [ki] ngā moemoeā i whakatakotoria e 40 tau ki muri,” te kī a Paenga.
“Kei a au pea te haepapa nui ki te whakatinana i aua moemoeā.”
Ko Paenga tētahi o ngā manu pīrere i tipu i te āhurutanga o Hoani Waititi Waititi marae, mai i te kōhanga reo tae rawa ake ki te wharekura i ngā tau 90.
Ka rere tonu ngā tai o mihi ki ngā tūmuaki ō mua i para i tēnei huarahi.
“He ihopūmanawa a Hare Rua, ko Rawiri Wright hoki tērā. I mua i ā ia, ko Tipene Lemon - katoa ērā rangatira i whakaū i te tūāpapa o ngā tūmuaki mai i ngā tau o te 80.”
Te ōrokohanga mai o te kura kaupapa Māori
I tīmatahia TKKM o Hoani Waititi Marae i te tau 1985 - koia tonu tētahi o ngā kura kaupapa Māori tuatahi o te motu.
He huanga hoki tēnei o te marae o Hoani Waititi tonu, i whakatuwherahia i te tau 1980. Ko tana whāinga matua he tauawhi i ngā whānau Māori e noho tāone ana ki te Uru o Tāmaki, e pai ai tā rātau tūhono ki te ao Māori.
He pōhiri i te tūmuaki hou
Haruru kau ana te marae ātea o Hoani Waititi i te rā nei, i te pōhiritanga o tō rātau tūmuaki hou.
“Te Hira, he tangata kaha ki te wheako, kaha ki te whakamātau i ngā mahi katoa,” te kī a Mahanga Pihama o Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori.
I rere hoki ngā kupu whakamānawa mō ngā toronga maha a Paenga i roto i te ao Māori, i te ao mātauranga, ka mutu, i roto i te hāhi mihingare.
“Ka kore au e ohorere, ka kore au e tūmeke [ki] ngā mahi ka whāia e ia, i runga anō i tana āhua motuhake.”
‘Kia tū ia hei raukura mō tōna iwi’
Ko Reikura Kahi tētahi o ngā raukura tuatahi i puta i te kura nei, ā, koia tonu te heamana o te poari o TKKM o Hoani Waititi Marae.
Ka hoki mahara atu ia ki wētahi o ngā uauatanga i heipū i aua tau—te kore rauemi, te kimi kaiako hoki.
“Tae kē mai ki tēnei rā tonu nei, ko ngā raukura ēnā e noho ana hei kaiwhakaako—ko rātau ngā mea mōhio ki ngā āhuaranga o tēnei kura, o tēnei marae,” te kī a Kahi.
“E waimarie ana ngā tamariki i a Te Hira Paenga pukenga rau. [E] koa ana te whānau whānui.”
Ka pūmau tonu ki ngā mātāpono o Te Aho Matua e mea ana, kia tū te tamaiti hei raukura mō tōna iwi.
“Me puta ngā raukura, tīkina ko te mātauranga o tēnā iwi, o tēnā iwi, tō mai ko ngā hua ka whakahokia mai ki te kura, hei aha? Hei kai mā ngā tamariki i tēnei wā tonu nei. Ā, ko Te Hira anō tērā.”
Te Whakapono me te Ao Māori
Hei tā Paenga, ko te whakapono tonu tērā ka noho hei hoa haere mō ngā kaupapa Māori katoa.
“I a au i konei, ko te marautanga tētahi aronga nui hei wherawhera mā mātau.”
“Ko ētahi o ngā tikanga, o ngā kawa, ngā whakapono, ngā ture wairua me kī, hei arutanga, hei whai mā mātau i roto i ngā marama, i ngā tau e haere ake nei.”
Ka mutu, ko tāna ināianei he toto mai i ngā mātauranga o Hoani Waititi ō mua, kia anga atu ki Hoani Waititi ki tua.
“Ko te kōhanga reo kei konei, ko te kura tuatahi, kura kaupapa Māori kei konei, te wharekura tuatahi kei konei.”
“Ko te hiahia [kia] whakatūngia tō mātau whare wānanga ake. He hapori tēnei, he iwi tēnei. Nā reira, ko te whakaū noa i ngā mātāpono kua roa e tū ana i waenganui i tēnei hapori.”