Ko Pounamu Keepa (Te Aitanga a Māhaki, Ngāti Ruanui, Tūhourangi, Ngāti Kahu) e tūmanako ana, mā te kanohi rarata i muri i te pae taka rongoā e kaha ake ai te whakapono o ngā whānau Māori ki te pūnaha hauora.
E 22 tau te pakeke o Keepa kātahi anō ka whakapōtaehia ki tana tohu taka rongoā i Te Whare Wānanga i Ōtākou. Hei tāna, ko te kite i te kanohi rarata i ngā toa taka rongoā puta noa i te motu ka awhi i ngā whānau Māori kia mārama pai ake ai ki ngā mahere kai rongoā, ki ētahi atu pārongo hirahira hoki e āwangawanga ai ētahi o ngāi Māori.
”He tino uaua ki ētahi o ō tātou whānau nā te mea ki ōku whakaaro ko te whakapono e raru ana, ko te kore mōhio hoki ki ō rātou rongoā,” hei tā Keepa. “Kāore i te āta whakamāramahia ana ki a rātou kia mārama pū ai rātou. Ā, ki ōku whakaaro ka nui ake tō rātou whakawhirinaki atu ki te kite i te kanohi Māori e whakamōhio atu ana ki a rātou me pēhea te kai rongoā, e kōrero Māori ana ki a rātou, e kōrero ana ki a rātou i roto i te āhua e tau ana ki a rātou.
”Engari ko ētahi o ngā kōrero he tino uaua ki te whakamārama atu nā te āhua o ngā rongoā. Ko ētahi tāngata e kai ana i ngā rongoā e rima neke atu te nui, he rerekē katoa ngā ingoa, ka wareware mō te aha hoki ngā rongoā. Kāore hoki rātou e mārama ki ngā kōrero, hei āhea hoki kaingia ai.”
’Ko tētahi o mātou kei muri rā'
“Hei tauira, i ētahi o ngā wāhi i mahi ai au, i ētahi toa taka rongoā, ko ngā whānau Māori i kuhu ai, ka kite rātou i ahau, ā, ka āhua tīrama mai ngā mata. I kite au i a rātou e whakaaro ana, ‘ko tētahi o mātou kei muri rā’. I kite rātou i tōku ingoa Māori, ka kōrero Māori hoki ētahi o rātou ki ahau, he pai tērā ki a rātou, he pai hoki kia kitea e ngā kaimahi o te toa taka rongoā. Ā, ko te tūmanako, ka whakahonoa te wehenga i waenga i a ngāi Māori me te pūnaha hauora, otirā i ngā toa taka rongoā. Ehara i te mea he rahi ngā mātanga taka rongoā Māori i Aotearoa,” te kōrero a Keepa.
Nā te pāpā o Keepa, nā Tuhakia Keepa ia whakaaweawe, he tangata i mahi nui i te rāngai hauora.
”Ko te hihiri, ka ahu mai i tōku pāpā. I mahi a pāpā i te Poari Hauora ā rohe o Manukau mō te wā roa i a au e tipu ana. Nā pāpā i āwhina ki te whakatū i a Kia Ora Hauora, nō reira i whakatenatena ia i ahau ki te rāngai hauora.
“I taku ohinga i kite au i te iwi Māori, i ō tātou whānau e minaka ana ki te ringa āwhina mō ō rātou take hauora. Ā, ko te noho me ērā āhuatanga i te wā he tamaiti au, ka haere ki te tari o tōku pāpā me te kite i ngā pānui e pā ana ki ō tātou whānau Pasifika me ngā whānau Māori. He rite tonu au, he tangata mahi pūtaiao, he tangata mahi pāngarau hoki. He nui tonu taku hiahia ki te mahi i ngā mahi hauora.”
E rua ōrau noa iho o te rāngai taka rongoā, he Māori
E ai ki a Keepa, tokowhā noa iho rātou ngā Māori i rēhita ki tana ranga i Te Whare Wānanga i Ōtākou. E rua ōrau noa iho o te rāngai mahi taka rongoā i Aotearoa, he Māori.
“He ngāwari te whai mahi i ngā kamupene i Aotearoa nei nā te nui o ngā tūranga e wātea ana ki ngā mātanga taka rongoā, ki ngā Māori taka rongoā anō hoki. He mea tino nui tērā mō tātou.”Hei tā keepa anō hoki, “ki ētahi he āhua whakamataku te mahi i te whare wānanga, engāri kāore i pērā ai. Heoi anō, he tino uaua te mahi. I te mutunga, ka āwhina koe i ō iwi, ka whakahihiri hoki koe i te reanga rangatahi. Ko aku tēina, ko aku whanaunga pakupaku ka titiro ki ahau, ka kite kei te whakamāori au i te haerenga ki te whare wānanga. E koa ana taku whānau mōku.”
I whai pūtea tautoko a Keepa i ngā wāhi maha. I tohua ia ki te takuhe mātauranga a Ngāti Ruanui, ki te Karahipi a te Tarahiti Whenua Māori o Paranīnihi Ki Waitōtara mō te tohu paetahi, ki te Karahipi Whakamaumahara i a Ngāroma (Mala) Grant nā Te Arawa Whānau Ora anō hoki.
“Mei kore ko ēnei momo tautoko i ahau, kua kore au e whakamahi i te nuinga o aku mahi i Te Whare Wānanga o Ōtākou. He tau tino uaua i tēnei tau. E iwa wiki i tēnei tau i whakanoho atu ahau ki ngā toa taka rongoā, ā, ko te haurua o taua wā i tāone kē atu, nō reira ka mate au ki te whai tautoko mō ngā utu haerere, mō te wāhi noho me ētahi atu utu. He nui te tautoko a ngā karahipi me ngā takuhe.”
Hei tāna anō, ko tētahi o ngā mahi nui i tōna tau whakamutunga ko te maumahara i ngā tūmomo rongoā me ngā pūroi ka tukua i te pae taka rongoā, ko te ako hoki i ngā ture e pā ana ki ngā rongoā me ngā pūroi whakamatua.
”I whakamaumahara mātou i ngā rongoā katoa, nā i tēnei tau he huhua ngā rongoā i ākona e au, i mau ki ngā mahara mō te aha tēnā, he aha āna pānga, āna pānga kino, ngā tohutohu mō te kai ngātahi me ētahi atu rongoā, ngā whakatūpatotanga mō te maha o ngā rongoā, he wāhanga nui tērā o tā mātou i ako ai. Karekau he kawatau kia mōhio ai ki ngā mea katoa mō ia rongoā, engari mō te nuinga o ngā rongoā e tino kaingia ana, āe mārika, ā, he karangatanga rerekē mō ngā rongoā rerekē, nō reira he tīrwhiri kei roto i te ingoa o te rongoā e pā ana ki tāna mahinga. Engari he uaua, ehara i te mahi ngāwari.“
”I ako au i ngā take ture katoa mō ēnei momo, pērā i ngā whakahaunga me te tuari i ngā rongoā, ngā pūroi me whai tiwhikete i te tākuta, ngā rongoā kaare e whakaaetia ana i ākona e mātou, he ture hoki ka herea ki ēnā rongoā. Ko te ture tētahi wāhanga o te tohu, ā, i ako mātou i ngā hara, i ngā mea ka kore rānei e hara, me mātau ai kei te hāngai tika, nā reira he nui ngā mahi ka mahia e mātou i mua i te tuku rongoā ki te kete hei tuku ki te tangata.”
Ka rua tau a Keepa e mahi ana, ka mahuta ake ki te rēhita o ngā mātanga taka rongoā.
