default-output-block.skip-main
Entertainment | Climate Change

He ao pakapaka: He wiwini mā ngā mokopuna o Te Tairāwhiti

Whakaahua / Kōnae

Ki te rohe o Te Tairāwhiti pea rangona ai ngā hua kikino o te āhuarangi, i te rahinga ake o ngā rā tino wera o te tau i te 1-5 ki te 80 pea hei te otinga o ngā tau tekau e haere ake nei.

Ko ngā pānga kino ki te taiao o te rohe kei te matapakihia, ko ngā matapae hoki kei te wānangahia e ngā mātanga i te Hui Taumata mō te Āhuarangi ki te Tairāwhiti, kei Te Tini o Porou, i Tūranganui a Kiwa e tū ana i te rā nei.

Mahere Whenua o Te Tairāwhiti i te 1995 ki te 2090. Whakaahua / NIWA

He kaikōrero mana nui nō ngā tōpito o te ao kei tēnei hui ki te tuku 'matapae āhuarangi' mai i ētahi tauira e ahu mai ana i Te Taihoro Nukurangi (NIWA).

Ko te māngai take taiao Māori, kaiwhakahaere i te hui hoki, ko Tina Ngata e mānukanuka ana mō te oranga ki tua o ngā mokopuna o Te Tairāwhiti. Ko te matapae a NIWA, he nui ngā pānga kino o te āhuarangi ki te pūnaha hauropi, ki te oranga tangata, ki te ōhanga.

“I knew there would be changes but I didn’t realise they would be that severe”, tana kōrero.

Ngā ahi ngahere i Ahitereiria. Whakaahua / Kōnae

Ko te tangi nui a te riroriro i tino rangona i ngā ahi ngahere i Ahitereiria, ukuuku noa te 7.3 miriona heketea (17.9 miriona eka) huri noa i ōna rohe whenua e ono – he wāhi nui ake i te taone o New York whakarau 50. E 28 ngā tāngata i mate, e 3000 neke atu ngā whare i pākia, i kaingia katoatia rānei.

Ko tētahi o ngā mate nui i te whakataunga o te noho mate whawhati tata ki ētahi wāhi o Ahitereiria, ko te matenga o te haurua piriona kararehe, he manu, he mokomoko, he whāngote, engari anō te pekapeka.

Whakaahua / Kōnae

Ko te koara, he kararehe o te motu, i tata korehāhā i te rohe o NSW, he hautoru hoki o ō rātou wāhi noho i ngaro atu.

E ai ki te Global Fire Emissions Database, e 900 miriona tana waeine ngahuru te nui o ngā tukunga hauhā i puta i ngā ahi.

Wikimedia / Pūtake

He aronga āhuarangi kei te kōkirihia hei ngā tau tekau e haere ake nei ki te kaupare i ngā pānga kino anamata noa ki Te Tairāwhiti.

“A lot of what we hear on the news about climate change relates to the polar caps, or the Amazon, or at the moment, Australia – but this summit will help us to make sense of what climate change will mean for our own fire risk, for our seafood stocks, for our rivers.”

Tina Ngata. Whakaahua / Kōnae

Ki ngā whakamārama a Ngata, ko te huarahi pai ki tua, ko te whakatū "ōhanga tukunga kore" kia hauhā kore ai, ā kia mārō ake ai te aro ki ngā rerekētanga o te āhuarangi i mua i te tau 2050.

Ināianei, ko Te Kaunihera ā rohe o Tūranga rātou ko Trust Tairāwhiti kei te hiahia tautoko i ngā whānau i raro i tētahi whakaritenga tukunga ā-rohe, mahere whakahekenga hoki.

Ko te Kaikōmihana Āhuarangi, ko James Renwick rāua ko te mātanga take āhuarangi, take oranga tangata hoki, ko Rhys Jones ka whai wāhi ki ngā pae kōrero.

Ko ngā take e pā ana ki te wai māori, mō ngā pānga ki ngā repo me ngā takutai, ki te ōhanga ki tua, ki te kanorau koiora, ki te haumaru koiora hoki ētahi o ngā kaupapa ka arataki i te hui.